چگونه ایده هایمان را اجرایی کنیم؟ بوم مدل کسب و کار چیست؟

مشاور مدل کسب و کار نواوری

همانطور که همواره در گام به گام راه اندازی یک کسب و کار به سبک استارتاپ ناب اشاره می کنم، در فرآیند راه اندازی یک کسب و کار غیر از ایده و یک تیم اولیه، داشتن یک برنامه مشخص اجرایی و تجاری سازی (Commercialization) ضروری است. اما یک سوال رایج از من به عنوان مشاور این است که در این شرایط پویا و متغیر بازار و … ، چگونه می توان یک برنامه دقیق مشابه یک بیزینس پلن (Business Plan) داشت؟ بهترین پاسخ برای این سوال پرداختن به راهکاری به نام مدل کسب و کار است.

بوم مدل کسب وکار که در کتاب “خلق مدل کسب و کار” و توسط آقای الکساندر آستروالدر (Alex Osterwalder) ارائه شد یک ابزار فوق العاده برای طراحی روش اجرایی کردن ایده ها برای کسب و کارهای جدید و نیز ابزاری مناسب برای مدیریت بهتر و نوآوری در کسب و کار های موجود است. این کتاب ارزشمند را در اینجا (نسخه الکترونیکی کتاب) میتوانید مشاهده کنید.

مشاور کسب و کار نوآوری مشهد

چرا باید از بوم مدل کسب و کار استفاده نماییم؟

بوم مدل کسب و کار یک ابزار بسیار مناسب برای جستجو و اصلاح و یادگیری مستمر مدل های کسب و کاری جدید برای یک سازمان (شرکت یا استارتاپ) است و هیچگاه فرآیند اصلاح آن به پایان نخواهید رسید. ممکن است پس از مدتی که شما توانستید کسب و کار خود را طراحی و اجرا کردید و به یک ثبات مناسب رسیدید سطح تغییرات روی بوم کمتر شود، لیکن اگر همچنان میخواهید مدیریت نوآوری داشته باشید و هنوز تلاش خود را برای بهینه کردن کسب وکار خود بکنید، این ابزار همواره این ظرفیت را دارد که به شما کمک نماید.

علیرغم اینکه بوم برای طراحی و راه اندازی و مدیریت نواوری استارتاپ ها ارائه شده، لیکن با اتکا به تجربیات بیش از ۹ سال بنده در بکارگیری این ابزار در بیش از ۱۰۰ مجموعه مختلف (در اندازه های مختلف از تیم ۳ نفره تا سازمان بیش از ۵۰۰ نفره) در نقش بنیانگذار، منتور یا مشاور، به اعتقاد بنده این ابزار یکی از بهترین ابزارهای مکمل راهبردی و سیاست گذاری برای همه سازمان هایی است که همچنان دغدغه مدیریت نواوری و به روزآوری خود را دارند. یعنی استفاده از بوم به عنوان مکمل در کنار سایر ابزارهای سیاستگذاری و استراتژیک در شرکت به شدت توصیه می شود و به جهت ساختار جالبی که دارد به شما بستر تفکر و برنامه ریزی بهتر را خواهد داد.

کاربردهای بوم مدل کسب و کار:

  • ·    آشنایی با ابعاد مختلف یک کسب و کار
  • ·    طراحی و راه اندازی یک کسب و کار جدید (بعد از اعتبارسنجی اولیه ایده)
  • ·    مدیریت و راهبری بهتر یک کسب و کار موجود
  • ·    مدیریت نواوری در یک کسب و کار موجود
  • ·    بسترسازی ایجاد توسعه در یک کسب و کار موجود
  • ·    ابزاری برای توصیف کسب وکار خود برای سرمایه گذار یا شریک احتمالی

مشاور کسب و کار

نکته مهم آن است که این بوم بسیار ابزار مناسب تر برای استارتاپ هایی است که ایده اولیه خود را انتخاب کرده و قصد تدوین برنامه راه اندازی کسب و کار خود را دارند. برای تیم هایی که هنوز ایده خود را اعتبارسنجی اولیه نکرده و می خواهند تطبیق ایده خود را با مشکل بسنجند یا به عبارتی به دنبال Problem Solution FIT هستند ابزار بوم ناب بیشتر توصیه می گردد.

ویژگی های بوم مدل کسب و کار:

برخی از ویژگی های شاخص بوم مدل کسب و کار که اثر آن و کاربردهای اشاره شده بالا را تقویت می نماید از قرار زیر است:

  • o    ابزاری آسان و گویا
  • o    بستر ساز تفکر بصری
  • o    تک صفحه ای بودن و سادگی ویرایش و مرور
  • o    نمایش ارتباطات بین اجزای کسب و کار
  • o    مختصر، مفید و دقیق (عبارات کوتاه و موجز)
  • o     انتقال حس درست غیر قطعی و قابل تغییر بودن مفروضات در یک کسب و کار (در صورت استفاده از برگ های چسبان (Sticky Note))

مشاور کسب و کار مشهد

چگونه بوم مدل کسب و کار را ایجاد نماییم؟

با توجه به اهمیت این ابزار روشن است باید تلاش کنیم تا بهترین استفاده از آن صورت گیرد. نحوه تکمیل آن چالش و سوال مهمی است که اکثرا سازمان ها و شرکت های دانش بنیان از من در نقش مشاور می پرسند. در ادامه و در پاسخ به چند سوال تلاش میکنم مطالبی را عرض نمایم.

چه عبارت هایی باید در بوم درج شود؟

یادتان باشد یک نکته مهم در ایجاد آن است که باید عباراتی که در بوم مدل کسب و کار می نویسیم به صورت جمله نبوده و :

  • کوتاه
    • نباید عبارات مفصل و طولانی در بوم نوشت. باید نهایت تلاش خودمان را بکنیم که عبارت کوتاه و مختصر باشند.
  • شفاف
    • عباراتی که در بخش های مختلف بوم می نویسیم باید برای همگاه تقریبا یک معنا داشته باشند و باید از به کاربردن کلمات مبهم و چند پهلو خودداری کنیم که بوم بتواند معنای مورد نظر شما را درست به مخاطب منتقل نماید.
  • سنجیده و دقیق 
    • تک تک واژه ها و عبارات به کار برده شده در بوم باید فکر شده و سنجیده باشد و سعی کنیم از مناسب ترین کلمه ها که معنای درست و کامل مورد نظر ما را منتقل می نمایند استفاده نماییم.

مشاور کسب و کار مشهد

چه فرد/افرادی باید بوم مدل کسب و کار را ایجاد نمایند؟

پیشنهاد میکنم مدیریت پروژه ایجاد یا اصلاح مستمر بوم مدل کسب و کار در سازمان را به عهده یکی از بنیانگذاران اصلی یا مدیرعامل بگذارید. اما اگر شما مدیرعامل یا بنیانگذار استارتاپ هستید بدانید بوم ابزاری که درب را روی خود ببندید و یک نفره آن را تکمیل کنید نیست! توصیه میکنم در فرایند تدوین و بازبینی و اصلاح مستمر این ابزار همه ذی نفعان و همکاران خود در کسب و کار را (مشابه جلسات طوفان) درگیر این عملیات کنید و نتیجه آن را در پایان روی بوم و البته انگیزه و عملکرد آنها ببینید!

برخی از نتایج درگیر شدن همه همکاران (حداقل همکاران و ذی نفعان اصلی و کلیدی):
  •       استفاده از ظرفیت ذهنی همه منابع انسانی و پتانسیل سازمان خود
  •       بررسی بوم از زاویه های مختلف
  •       استفاده حداکثری از تنوع در نظرات
  •       ایجاد همدلی و حس مشارکت در ساختن کسب و کار
  •       ایجاد ادبیات مشترک در همه ابعاد در سطح سازمان

business consultant

اجزای بوم مدل کسب و کار چیست؟

بوم مدل کسب و کار از ۹ بخش مجزا تشکیل شده است که باید برای هر کسب و کار این ۹ بخش تکمیل گردد. عناوین این بخش ها در زیر آمده و در یادداشت های جداگانه ای به تفصیل در خصوص هر بخش توضیحاتی ارائه نموده ام:

اجزای ۹گانه بوم مدل کسب و کار :

دانلود نسخه با کیفیت بوم مدل کسب و کار

نسخه با کیفیت بوم مدل کسب و کار را به فارسی می توانید  در دو فرمت PDF و اکسل از لینک های زیر دانلود کنید:

نسخه PDF بوم مدل کسب و کار

نسخه Excel بوم مدل کسب و کار

چنانچه یادداشتهای بالا در مورد ۹ بخش بوم مدل کسب و کار و نحوه تکمیل آن و مثال ها را در یادداشت های مجزا مطالعه کردید و هنوز میخواستید اطلاعات بیشتری در این خصوص به دست آوردید توصیه می کنم ویدیوی زیر را نیز ببینید: (ویدیو از youtube بازنشر شده است)

همانطور که در شکل زیر می بینید ساختار بوم به نحوی است که اندازه و جایگاه هر بخش بیانگر میزان اهمیت آن بخش و روابط آن را با سایر بخش ها نشان می دهد. به همین دلیل به هیچ عنوان نباید ساختار آن را تغییر دهید.

مشاور مدل کسب و کار جاهدی

برای آشنایی با نحوه تکمیل اجزای بوم مدل کسب و کار می توانید یادداشت هایی که به صورت مجزا نوشته ام را مطالعه نموده و نسخه با کیفیت آن را به فارسی از لینک های زیر دریافت کنید:

نسخه PDF بوم مدل کسب و کار

نسخه Excel بوم مدل کسب و کار

 

آیا تجربه ای از تکمیل بوم مدل کسب و کار داشته اید؟

تجربه های خود از اثربخشی و کارکرد این ابزار در کسب و کار را ذکر نمایید.

چالش های طراحی مدل کسب و کار را با این ابزار چگونه می بینید؟

قبلی «
بعدی »

۲۲ دیدگاه ها

  1. سلام. خاطرم هست اولین بار این مطالب را در یک ارائه در افتتاحیه یک استارتاپ ویکند در حدود سال های ۹۲ یا ۹۳ در دانشگاه فردوسی از شما شنیدم. فکر میکردم خیلی تئوری و غیر ضروری است. ولی طی این سال ها من به شخصه خیلی خیلی از این مدل استفاده کرده ام و هر بار که بیشتر در موردش میخوانم بیشتر به ارزشش پی می برم.

  2. سلام
    فکر میکنم کمتر تجربه به کارگیری مثبت این مدل برای شرکتهای بزرگ وجود داشته باشد. جالب بود واقعا برای بنده ….
    تشکر از شما که تجربیات ارزشمندتون را به اشتراک میزارید

  3. خیلی خوب، فکر میکنم به مراتب پرکاربرد تر از Business Plan باشه ولی خیلی کلی هست و همونطور که گفتین بیشتر به درد مدیرعامل یا افراد در راس کسب و کار میخوره، اگر بخش های مختلف کسب و کار هم (مثلا زیرساخت، دیتابیس و..) چنین بومی رو مخصوص به خودشون داشته باشن این انگیزه برای کارمندان هم به وجود میاد و کمک به نوآوری میکنه.

  4. با سلام ممنون از مطلب خوبتون
    در بدو ورود به دانشگاه توسط عده ای از دانشجویان سابق شما با این مدل اشنا شدیم و بار ها در پروژه هامون استفاده کردیم از این مدل که در آخرین مرتبه ایدمون به درآمدزایی رسیده.

  5. سلام.ممنون از مطلب مفیدتون.یک سوالی که داشتم اینه که اگر ما محصولاتی تولید میکنیم که عده ای تمایل به خرید آنها دارند و پس از خرید از ما خودشون آن محصولات را میفروشند، آیا این افراد در بخش مشریان بوم به حساب می آیند یا بخش همکاران؟

  6. سلام
    برای بخش جریان های درامدی، اگر ما پلنمون این باشه که یک پولی از کاربر یا راننده که به عنوان کیف پول از آن ها نگه میداریم، و با استفاده از اون پولی که هست، درامد زایی کنیم، داخل بیزینس مدلمون اون کاری رو هم که میخوایم انجام بدیم با اون پول را هم باید بنویسیم یا اینکه فقط صرفا بنویسیم خواب پول (یا عبارت های مشابه)؟

  7. با سلام و تشکر بابت مطالب خوبتان.
    من مدتی است که در حوزه ی بوم و بازاریابی مطالبی را پیگری می کردم و با سایت drways اشنا شدم که در این سایت هم مطالب خوبی در حزه ی بازاریابی و بوم کسب و کار و …. قرار داده شده است و کار خوبی در ان سایت وجود دارد این است که تعدادی از کسب وکار ها را مثال زده و برای هر کدام از انها(بخش مشتریان و کانال ها و ….)مثال زده است و اگر این اتفاق در اینجا هم باشد به نظرم مفهوم را بهتر می رساند.
    با تشکر

  8. سلام.با تشکر از مطلب مفیدتان، البته به نظرم این مطلب صرفا یک دید کلی و معرفی از بوم مدل کسب و کار بود و نکته‌های بسیاری در این موضوع وجود دارد که به کیفیت بوم می‌افزاید و به تبع آن شانس موفقیت کسب و کار را بالا می‌برد که از شما آموخته‌ایم. الان که این مطلب را خواندم سوالی در ذهن من شکل گرفت و آن هم اینکه آیا ممکن است سازمان یا شرکتی بهتر باشد بیش از یک بوم مدل کسب و کار داشته باشد؟ مثلا برای بخش های مختلف خود، یا شاید چون ابعاد کسب و کار بزرگ است بخواهند به ازای هر گروه از مشتری بخواهد ارزش های پیشنهادی و اقدامات و جریان های متفاوتی را تعریف کند.در چه شرایطی ممکن است بیش از یک بوم مدل کسب و کار کارآمد باشد و یا نیاز شود؟

  9. سلام
    خیلی ممنون بابت مطلب خوبتون.
    فرمودید که استفاده از ظرفیت ذهنی همه منابع انسانی و پتانسیل سازمان خود را در دستور کار قرار بدیم. در صورتی که نظر خوب یک نفر که ذی‌النفع اصلی نیست با نظر یک ذی‌النفع اصلی در تضاد باشد باید کدام نظر را پذیرفت؟

    • با سلام
      در زمان ایده پردازی و طوفان ذهنی نباید مالکیت یا عدم مالکیت ملاک تصمیم باشد. باید بررسی نمود با توجه به اهداف شفاف کسب و کاری که داریم کدام نظر بهتر است. غیر از آن نیز در زمانی که نتوانستیم به جمع بندی روشنی برسیم میتوان از نظر مشاور استفاده کرد.

    • با سلام و تشکر از سوال شما
      واضح است باید قبل از حذف یک نظر، به صورت منطقی در خصوص اینکه کدام منافع بیشتری برای کسب و کار ایجاد میکند بررسی نمود. چنانچه نتوانستیم توافق نماییم نظر ذی نفع اصلی موثر تر خواهد بود.

  10. با سلام و عرض خسته نباشید
    نداشتن بوم کسب و کار یا بیزینس پلن یکی از مهمترین علل شکست اسنارتاپهای نوپا هست که متاسفانه بعلت نااکاهی سرمایه گذاران از استارتاپ بشدت در حال اتفاق افتادن هست

  11. سلام
    آیا بوم همان چکیده‌ی برنامه‌ی بازرگانی (Business Plan) هست؟ اگر اینگونه باشد، باید نخست بوم را نوشت و از روی آن برنامه‌ی بازرگانی را نگارش کرد یا به گونه‌ی وارون؟

    • با سلام
      اگر منظور شما از بازرگانی، بازاریابی است، بوم مدل کسب و کار یک ابزار مناسب برای طراحی اولیه کسب و کار است و بخشی از آن طراحی روش های ارتباط با مشتری و کانال هاست، ولی مارکتینگ پلن (برنامه بازاریابی) یک سند ویژه از روشها و راهبردها در حوزه بازاریابی است.
      طرح کسب و کار (Business Plan) نیز سند جامعی از همه اهداف، سیاست ها و الزامات اجرایی و برآوردهای اقتصادی کسب و کار و … است.
      ما ابتدا مدل کسب و کار، سپس در زمان مناسب برنامه بازاریابی و سپس طرح کسب و کار می نویسیم.

  12. سلام، با تشکر بابت مطلب مفید شما. به نظرم ممکن است که بتوان از ابزار بوم مدل کسب و کار، برای آنالیز دلایل شکست کسب و کارهای شکست خورده نیز استفاده کرد. از یگی از بهترین مشاور کسب و کار مشهد شنیدم که یکی از کاربردهای دیگر این بوم همین است. برای مثال، میتوان بوم مدل کسب و کار را برای یک کسب و کار شکست خورده تکمیل کرد، و بررسی کرد که آیا هریک از اجزای بوم مدل کسب و کار برای آن کسب و کار شکست خورده، دارای وضوح کافی و سازگاری با یکدیگر بوده اند یا خیر. بنابراین، فکر میکنم که ممکن است بتوان با استفاده از ابزار بوم مدل کسب و کار، به دید عمیق تری نسبت به دلایل شکست کسب و کارها رسید.

  13. سلام
    خیلی جالبه که من اولین بار با این بوم مدل کسب و کار در یک سریال آمریکایی به نام سیلیکون ولی (silicon valley) آشنا شدم و به نظرم حرکت جالبی اومد و حالا که این مطالب رو خوندم بیشتر جذب استفاده از این روش شدم
    فکر میکنم در شرکت های خارجی اکثرا از این مدل استفاده میبرن و استفاده درست و کاربردی از این قضیه میتونه خیلی کمک رسان باشه
    ممنون از شما بابت قرار دادن این مطالب ارزشمند

  14. ممنون از توضیحات شما. از آنجایی که بخش های مختلف بوم کسب و کار به غیر از سه مورد اول در این مطلب توضیح داده نشده اند من برای هر بخش با توجه به برداشتی که از کتاب خلق مدل کسب و کار داشته ام توضیح کوتاهی آورده ام. البته که نکته بسیار مهمی که فرمودید ارتباط بخش های مختلف باهم است و اینکه هر بخش باید با توجه به بخش های دیگر تعیین شود به خصوص با توجه به جایگاه آن ها نسبت به یکدیگر در بوم مدل کسب و کار. و اینکه تغییر هربخش ممکن است چندین بخش دیگر را مورد تغییر قرار دهد.
    بخش مشتریان: گروه های افراد مختلف یا سازمان هایی را تعریف می کند هدف ما کسب رفع مشکل آن ها و خدمت رسانی به آن ها است.
    ارزش های پیشنهادی: بخشی از محصولات، خدمات یا ویژگی هایی که کسب و کار ما ارائه می دهد (برای هر گروه از “مشتریان”) و وجه تمایز و برگ برنده اصلی ما در مقابل دیگر رقبا است.
    کانال ها: راه های ارتباط ما با مشتری و مسیرهای اطلاع رسانی و خدمت رسانی به آن ها با توجه به “ارزش های پیشنهادی”
    ارتباط با مشتری: نوع ارتباطی که شرکت ما به هر “گروه از مشتریان” برقرار می کند برای حفظ مشتری های حاضر و جذب مشتریان جدید
    جریان های درآمدی: درآمدی که شرکت ما از هر گروه از مشتریان کسب خواهد کرد که درنهایت “هزینه” های ما از این مقدار کم می شود تا سود کسب و کار محاسبه شود
    منابع کلیدی: مهمترین منابعی که به آن نیاز داریم تا مدل کسب و کار ما شروع به کار کند. منابع مالی، افراد، منابع نامشهود و…
    اقدامات کلیدی: مهمترین اقداماتی که باید انجام شود تا مدل کسب و کار ما شروع به کار کند. اقدامی کلیدی است که با حذف آن، معنای کسب و کار دچار مشکل شود حتی اگر آن اقدام بسیار پیش پا افتاده باشد.
    همکاران کلیدی: شبکه ای از افراد و همکاران که همزمان با اینکه کسب و کار خود را انجام می دهند، وجود آن ها برای عملی شدن کسب و کار ما ضروری است.
    هزینه ها: تمام هزینه هایی که باید انجام شود تا کسب و کار شکل بگیرد که کاملا وابسته به تمام بخش های قبلی است.

  15. سلام . ممنون از مطالب مفیدی که قرار می دید.طراحی این بوم مدل باید جزو اولین کارهایی باشه که مدیران یه شرکت یا صاحبان ایده باید انجام بدند چرا که جزئیاتی رو داره که ممکنه افراد بهش دقت نکرده باشن و با تکمیل این بوم و به روز رسانی آن میشه به نسخه کامل رسید که خیلی از مسیر ها و روش های کسب درامد محصولات شفاف شدن…به نظرم خیلی از شرکت های نوپا نیازمند کار روی این بوم مدل هستند و بعد میتوانند بوم نوشته شده را با یک مشاور کسب و کار یا مشاور استارتاپ بررسی کنند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *