چه بکنیم که برای برای حضور در آینده آماده تر باشیم؟
در یادداشتی با عنوان “مهارت های کلیدی برای ورود به مشاغل آینده” به مرور مهارتهای ضروری برای نقش آفرینی در مشاغل آینده پرداختم. مهارت های مختلفی برای توانمند انسانها برای مواجهه با مشاغل آینده مطرح است اما یکی از مهمترین این مهارت ها تفکر انتقادی است.
از سویی دیگر، امروزه در تمام دنیا برای کارآفرینی یا استخدام شدن و پیوستن به یک تیم کارآفرین (یک کسب و کار) مهارتهای مختلفی مطرح و مورد توجه است. مهارت حل مساله، خلاقیت، شبکه سازی و … اما یکی از کلیدی ترین مهارتهایی که به شدت مورد توجه قرار گرفته تفکر انتقادی (Critical Thinking) یا تفکر سنجشگرایانه است.
این مهارت ارزشمند در شرایط فعلی که ما با هجوم اخبار جعلی، داده‌های متضاد و حجم زیاد اطلاعات روبه رو هستیم بسیار ضروری است، اندیشه انتقادی به ما راه حلی برای مواجه و درک واقعی تر دنیای پیرامون‌مان ارائه می‌کند و با این مهارت توانایی خود را برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و وقایع بهبود خواهید داد.
برخلاف آنچه که از این اصطلاح استنباط می‌شد، این مهارت به معنی زیر سوال بردن مسائل نیست.
تفکر انتقادی چیست؟
همانطور که مختصرا اشاره شد، تفکر نقادانه، تفکر انتقادی، اندیشه‌ی انتقادی یا تفکر سنجشگرایانه به معنای روندی برای درست اندیشیدن و تلاش برای یافتن آگاهی قابل اعتماد در جهان است. این مهارت از فرایندهای ذهنی تشخیص، تحلیل و ارزیابی داده‌ها تشکیل شده است. این مهارت به ذهن ما کمک می‌کند تا اندیشه‌های خود را به شکل بهتر، روشن تر، دقیق تر، یا قابل دفاع‌تر مدیریت کنیم.
در واقع اندیشه انتقادی به معنی تجزیه و تحلیل واقعیت‌ها برای به دست آوردن یک قضاوت درست است.
افرادی که انتقادی می‌اندیشند، این توانایی را دارند تا پرسش‌های مناسب طرح کنند، بهتر موضوعات جدید را یاد بگیرند و البته اطلاعات موجود را هدفمند جمع آوری کنند. این افراد معمولا می‌توانند ایده های خود را دسته‌بندی کنند و با منطق و استدلال به فرآیندی قابل قبول یک نتیجه مناسب برای راه حل مسائل باشند.
کودکان با مهارت اندیشه خلاقانه به دنیا نمی‌آیند، اما به این مهارت به طور طبیعی در ادامه زندگی آن را می‌آموزند. هرچند که بسیاری از افراد نمی‌توانند به این مهارت تسلط داشته باشند. در واقع این مهارت به راحتی به وسیله والدین یا آموزگاران معمولی قابل آموزش به کودکان نیست و برای آموزش مهارتهای اندیشه انتقادی نیاز به مربیان ویژه‌ای نیاز است. .
پس اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که تفکر انتقادی چیست، باید بگوییم اندیشه انتقادی توانایی تفکر به صورت سازمان‌یافته و منطقی برای ایجاد ارتباط بین ایده‌ها یا واقعیت‌ها است و تقویت تفکر انتقادی در افراد بیشتر مرتبط با یادگیری مستمر و داشتن نگرش باز و باور به اهمیت تفکر تحلیلی در فرآیند شناخت و حل مسائل و مشکلات است.
در این ویدئو از زاویه دید دیگری به این مدل تفکر اشاره شده است:
مراحل تفکر انتقادی
مراحل تفکر انتقادی به شرح ذیل است:
- شناخت دقیق مساله اصلی
- شخص‌سازی مسئله یا سوال
- پرسیدن سوالات درست
- جمع آوری داده‌ها، نظرات و استدلال‌ها
- استفاده از چندین منبع برای بررسی همه جانبه موضوع
- تعیین ارتباط داده ها و تعیین اهمیت آنها
- تجزیه و تحلیل و ارزیابی داده‌ها
- شناسایی فرضیات موجود
- ارزیابی جدی و به چالش کشیدن مستمر فرضیات
- تصمیم گیری برای بهترین راه حل
- ارزیابی راه حل
- اشتراک‌گذاری راه حل با ذینفعان
باید بدانید که بهره مندی از مهارتهای اندیشه انتقادی بسیار اهمیت دارد، چون این قابلیت به ما در پیدا کردن ایده های جدید در مشاغل، راه حل مشکلات و البته ایجاد راه‌حل‌ها کمک می‌کند. همچنین اندیشه انتقادی به ما در حل بسیاری از موارد نیز به ما در بسیاری از زمینه‌ها شغلی نظیر ناکارآمدی فرایندها و مدیریت امور مالی کمک می‌کند. در واقع دلیل محبوبیت این مهارت در نزد کارفرمایان در همین مسائل نهفته است.
کاربرد تفکر انتقادی چیست؟
شبکه‌های مختلف تلویزیونی، پیام‌های تبلیغاتی، روزنامه‌ها و مجله ها، شبکه‌های اجتماعی و غیره در حوزه‌های مختلف تخصصی به طور روزمره در حال اطلاع‌رسانی به ما هستند. اما در میان انبوه اطلاعات تنها بخش کوچکی از آنها برای حوزه تخصصی ما مفید خواهد بود و بسیاری از این اطلاعات نیز به دلایل مختلف، دارای استدلال‌های غلط هستند و با ارائه آمار فریبنده و دلایل بی‌ربط به ما اطلاعات تحریف شده ارائه می‌کنند.
همچنین بخشی از اطلاعات ارائه شده تنها شایعه یا شبه علم هستند که باعث ایجاد و شکل گیری باورهای غلط یا تصمیم گیری‌های اشتباه مانند خرید بسته یادگیری زبانی خارجی در ۷۲ ساعت می‌شوند. البته باید بدانیم که در میان انبوهی از مطالعات و شبه علم و شایعات، اطلاعات درست و واقعی، اخبار واقعا علمی و استدلال‌های معتبر و صحیح نیز وجود دارد که ما باید آنها را از اطلاعات جعلی تشخیص دهیم.
کاربرد تفکر انتقادی در درست استدلال کردن، خلاقانه اندیشیدن، برقراری ارتباط بهتر و موثرتر با دیگران و در نهایت تصمیم مناسب در امور زندگی است.
چنین مهارتی به ما کمک می‌کند تا از میان راه‌های متنوع، راه درست را انتخاب کنیم. در واقع می‌توان گفت که می‌توان از اندیشه انتقادی در حل مسائل مهمی که دنیا وجود دارد، استفاده کرد.
ضمنا افراد که دارای تفکر منتقدانه هستند به طور معمول از مهارتهای حل مسئله بهتری برخوردار هستند و در رویارویی با موقعیت‌های دشوار با استفاده از اندیشه انتقادی راه‌حل‌های ابتکاری ارائه می‌کنند. در واقع شما برای پیدا کردن راه حل منطقی مسائل باید توانمندی بالایی در تفکر نقادانه داشته باشید. از سویی دیگر یکی از مهمترین فایده های اندیشه انتقادی برای ما ایجاد یک طرز تفکر منظم و هدفمند است. لذا ذهنیت ما به ساختاری خوداصلاح‌شونده در برابر موضوعات مختلف می‌رسد.
باید بدانیم که مشخصه اصلی رهبران بزرگ در طول تاریخ وجود تفکر نقادانه بوده است. در واقع این مهارت به ما خواهد آموخت تا با استفاده از تجربه و مشاهدات شخصی به درک و فهمی از جهان دست پیدا کنیم. همچنین به ما کمک می‌کند تا با حساسیت و آگاهی درباره مسائل مختلف تصمیم گیری کنیم. بعلاوه ما با استفاده از تفکر نقادانه توانایی یادگیری اعتماد به نفس لازم برای درس گرفتن از اشتباهات خود را کسب می‌کنیم.
چگونه مهارت تفکر انتقادی را در خود توسعه دهیم؟
باید بدانید مهارت تفکر نقادانه مانند سایر مهارتهای شما کاملا قابل آموزش و گسترش است. لذا شما این مهارت را به وسیله تمرین و فرصت‌های گسترده آموزشی گسترش دهید. مراحل ذیل می‌تواند به شما برای بهبود مهارتهای اندیشه انتقادی کمک کند:
- گوش دادن فعال
- پرسیدن سوال‌های درست و اساسی و اولیه
- گسترش مهارت و دانش در زمینه‌های تخصصی خود برای تشخیص آسان‌تر مشکلات
- آموزش اندیشه انتقادی در دوره‌های دیگر مرتبط با شغلتان
- حل مشکلات کارفرمای خود
- مشاوره از متخصصان در زمینه یا صنعت موردنظر خود
- انجام فعالیت‌های انفرادی و گروهی نیازمند تفکر نقادانه
- پرسشگری در مورد موضوعات مختلف
- انعطاف‌پذیری در مورد فرضیه‌ها و باورهایتان
- ارتباط با انسان‌های موفق و باهوشیدگیری متدوام از تجربیات و اندیشه‌های دیگران
- بررسی همه جنبه‌های یک موضوع با استفاده از اندیشه انتقادی
- متوقف نکردن یادگیری از طریق تست کردن مداوم، حرف زدن با دیگران، مطالعه کتاب‌ها و یا گوش دادن به مطالب آموزنده
- فعال نگه داشتن ذهن
- تجزیه و تحلیل خودتان
- اشتراک ایده‌های خود با دیگران
- پرهیز از بمباران اطلاعاتی به وسیله گوشی‌ها و ابزارهای هوشمند و عدم تلاش برای تجزیه و تحلیل بیش از حد اطلاعات بی‌فایده
- بررسی شواهد موجود
- جستجو و دنبال کردن منابع اطلاعاتی معتبر
- تمرین پیش بینی کردن، در نظر گرفتن جواب از جوانب مختلف برای مشکلات
- آزمایش باورهای خود در موقعیت‌های مختلف
بنابراین توسعه این مهارت به ما برای دستیابی به موفقیت ها یبیشتر در شرایط فعلی کمک کرده و البته یک ضرورت برای حضور موثر در آینده است.
